İngiliz savunma firması Moog’un, İsrail’in savaş pilotlarını eğitmekte kullandığı M-346 Lavi uçakları için parça ve destek sağladığı ortaya çıktı.
YDH- Wolverhampton merkezli mühendislik firması Moog’un, Aralık 2024’ten bu yana İsrail’in Hatzerim Hava Üssü’ne en az on sevkiyat yaptığı ortaya çıktı.
İngiltere merkezli araştırma platformları Declassified ve The Ditch tarafından ortaya çıkarılan kargo belgeleri, İngiliz savunma sanayisinin İsrail’in savaş uçağı programlarına “katkısını” gözler önüne serdi.
Belgelerde, sevkiyatların “Lavi” adlı bir bölgeye yapıldığı görülüyor. Bu alan, adını İbranice “genç aslan” anlamına gelen ve aynı adı taşıyan M-346 Lavi jet eğitim uçağından alıyor.
M-346 Lavi, İsrail hava kuvvetlerinde F-16 ve F-35 gibi gelişmiş savaş uçaklarını kullanacak pilotları yetiştirmek için tasarlanmış yüksek performanslı bir eğitim uçağı.
İsrail, geçtiğimiz yıl F-16 uçaklarıyla Gazze’de İngiltere merkezli “Filistinliler İçin Tıbbi Yardım” adlı yardım kuruluşunun yer aldığı bir yerleşim bölgesini bombalamış ve dört Britanyalı doktorun yaralanmasına neden olmuştu.
F-35’ler ise Gazze’de güvenli bölge olarak ilan edilen bir alana düzenlenen ve 90 kişinin yaşamını yitirdiği saldırı dahil olmak üzere, çok sayıda savaş suçu kapsamında değerlendirilen operasyonda kullanıldı. Bu jetler, İsrail’in İran’a yönelik son hava saldırılarında da görev aldı.
Moog’un rolü
Moog firması, M-346 Lavi için uçuş kontrol sistemlerini tasarlamakla kalmıyor, aynı zamanda bu uçakların bakım hizmetlerini de sağlıyor. Gönderim adresi, İsrail’in en büyük silah üreticisi Elbit Systems tarafından işletilen Hatzerim üssündeki Lavi birimini işaret ediyor. Elbit, bu uçakların yedek parça tedarik, bakım ve onarım faaliyetlerini yürütüyor.
Declassified ve The Ditch’in tahminine göre, yapılan sevkiyatların toplam maliyeti “1 milyon” sterlini aşabilir. Moog firması ise konuyla ilgili yorum yapmaktan kaçındı.
Habere göre, Moog, sadece M-346 Lavi ile sınırlı kalmayıp küresel F-35 savaş uçağı programına da katkı sağlıyor. Firmanın 2024 yılı faaliyet raporunda, Lockheed Martin’in ürettiği F-35 Lightning II programında aktif olarak yer aldığı belirtiliyor.
Geçmiş yıllardaki haberlerde de firmanın F-35 için aktüatörler, güç sürücü elektroniği, kontrol sistemleri ve yazılım sağladığı aktarılmıştı.
Wolverhampton’daki Moog şubesi, İngiltere’nin F-35 programına yönelik silah ihracat lisansı verilen firmalar listesinde yer aldığı belirtildi. Geçtiğimiz ay Londra Yüksek Mahkemesi, bu parçaların üçüncü bir ülke aracılığıyla gönderilmesi şartıyla İsrail’e ihracatına izin verilmesine hükmetmişti.
İngiltere hükümetinin sorumluluğu tartışma konusu
İngiltere’de silah ihracatına karşı faaliyet yürüten Campaign Against Arms Trade (CAAT) sözcüsü Emily Apple, yaşananları “iğrenç bir suç ortaklığı” olarak nitelendirdi:
“Bu, İngiltere hükümetinin soykırım işleyen İsrail’e doğrudan destek vermesidir. Bu hükümet, çocukların üzerine 900 kiloluk bombalar atan savaş uçaklarını kullanacak pilotların eğitimini kolaylaştırıyor.”
İşçi Partisi milletvekili Jeremy Corbyn de tepkisini şu sözlerle dile getirdi:
“Geçtiğimiz hafta hükümet, Gazze’deki suçları araştırmak için sunduğum Bağımsız Kamu Soruşturması Yasa Tasarısını engelledi. Nedenini biliyoruz: Halkın bu suça ortaklığın boyutunu öğrenmesini istemiyorlar.”
Eğitim uçağından savaş uçağına geçiş
İsrail, ilk M-346 Lavi’yi 2014’te teslim aldı ve sonraki iki yılda 29 adet daha envantere kattı. Hatzerim üssünde konuşlandırılan bu jetlerin, sadece uçuş eğitimi değil, aynı zamanda savaş tekniklerinin öğrenilmesi açısından da kritik rol oynadığı kaydedildi. Uçakta, F-16, F-22 ve F-35’te bulunan dijital aviyonik sistemlerin bulunduğu; pilotların savaş senaryolarına benzer koşullarda eğitim aldıkları belirtildi. Jetin, pratik hava-yer bombaları ve canlı ateş eğitimleri için silahlarla donatılabildiği de vurgulandı.
Tuğgeneral Avi Maor, uçağın gerçek bir savaş uçağına geçişi kolaylaştırdığını belirtiyor:
“Bu jetle savaşmayı öğreniyorsunuz, ardından gerçek savaş uçağına geçiyorsunuz. Gerçek jetle tekrar savaşmayı öğrenmenize gerek kalmıyor. Bu da saatlerce zaman kazandırıyor.”
2022 itibarıyla İsrail Hava Kuvvetleri, M-346 ile 50 bin uçuş saati gerçekleştirmiş durumda. Habere göre, bu, İsrail’i bu jetin dünyadaki en büyük kullanıcısı konumuna getiriyor.
Hükümetin ayrım çabası ve eleştiriler
Geçtiğimiz Eylül ayında İngiltere’de silah ihracatına yönelik bazı kısıtlamalar getirilmişti. Ancak bu kısıtlamalar, “eğitim uçakları” için geçerli olmadı. Böylece, savaş uçaklarına doğrudan parça göndermekle, o uçakları kullanacak pilotların eğitimine katkı arasında yapay bir ayrım yaratılmış oldu.
CAAT sözcüsü Apple, bu durumu şu sözlerle eleştirdi:
“Bu, hükümetin F-35 yedek parçalarının ihracatına ‘ulusal güvenlik’ gerekçesiyle izin vermesi kadar gülünç. Hükümet uluslararası hukuku umursamıyor, İsrail’in işlediği soykırımı da, Filistinlilerin hayatını da. Tek önemsediği şey silah şirketlerinin kârı. Bu ahlaksız ve yasa dışı ticaretin hesabını sormak hepimize düşüyor.”
Declassified daha önce de İngiltere’nin İsrail ordusunun kullandığı başka bir eğitim uçağı modeline de parça gönderdiğini belgeleyen haberler yayınlamıştı.
